Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) Türkçe Bilim Terimleri Sözlüğü, sosyal bilimler, doğa bilimleri, sağlık bilimleri ve mühendislik bilimleri terimleri sözlükleri şeklinde 4 bölümden oluşmaktadır. Bizim ilgi alanımıza giren mühendislik bilimleri sözlüğü 14 Haziran 2015 tarihinde www.tubaterim.gov.tr adresinde internet üzerinden kullanıma açıldı ve Aralık 2019’da baskısı gerçekleştirilerek okuyuculara sunuldu.
Mühendislik Bilimleri Terimleri Sözlüğü çalışmalarının geçmişi, 2006 yılında gerçekleştirilen mühendislik alanındaki akademisyen ve dil uzmanlarının katıldığı bir çalıştaya kadar uzanıyor. Çalıştayda ve devam eden süreçte katılımcılar ile birlikte sözlük kapsamında yer alacak 22 mühendislik alanı ve bu alanlarda gönüllü çalışacak 129 bilim insanı uzman belirlenmiş. Sözlüğün kapsadığı alanlardan bir tanesi de denizcilik mühendisliği alanı.
Denizcilik mühendisliği alanında sözlüğü yayına hazırlayan 3 uzman, Deniz Harp Okulu’ndan Prof. Dr. Nafiz Arıca, İstanbul Teknik Üniversitesi’nden Prof. Dr. Ömer Gören ve T.C. Ulaştırma Bakanlığı’ndan Yük. Müh. Taner Çiftçi. Ayrıca sözlüğün geliştirilmesine emek verenler arasında Prof. Dr. Muhsin Aydın, Prof. Dr. Reşat Baykal, Prof.Dr. Osman Azmi Özsoysal, Prof. Dr. Demir Sindel, Prof. Dr. Lütfullah Macit Sükan ve Dr. Öğr. Üyesi Ahmet Cemil Dikili isimlerini görmekteyiz.
Sözlüğün yayına hazırlık çalışmaları 2011 yılından itibaren Prof. Dr. Bülent Sankur yürütücülüğünde ilgili alan uzmanlarından oluşan çalışma gruplarıyla başlamış ve basıma kadar çalışmalar devam etmiş.
Basılı hali 3 cilt 3320 sayfadan oluşan sözlük, mühendislik ile ilgili toplam 44.150 terim içeriyor. Sözlükten dijital ve açık kaynak ücretsiz olarak www.tubaterim.gov.tr adresi üzerinden faydalanmak mümkün ve elinde sözlüğün basılı hali olmasını isteyenler için siteden satışı da yapılmakta.
Değerlendirme
Mühendislik Bilimleri Terimleri Sözlüğü, değerli bilim insanı ve uzmanların gönüllü katkıda bulundukları yaklaşık 15 yıl süren bir çalışmanın ürünü. Öncelikle katkıda bulunan herkese teşekkür etmek gerek.
Sözlüğün oluşturulmasında katkı sunamamış olan bizim gibi son kullanıcılar ancak yaptıkları geri bildirimler ile sözlüğün geliştirilmesine destek olabilirler. Ben de bu değerli çalışmayı incelediğimde fark ettiğim geliştirilmeye açık noktaları birkaç maddede değerlendirdim.
- Sözlükte yer alan terimlerin Türkçe açıklamalarının yanı sıra İngilizce, Almanca ve Fransızca kelime karşılıkları da verilmiş. Bu dillere ek olarak denizcilik alanında bilimsel üretimin fazla olduğu ve bilimsel etkinliklerde ilişkilerimizin arttığı Asya, İskandinav ve diğer Batı Avrupa ülke dillerinin de ileride sözlüğe eklenmesi faydalı olacaktır.
- Sözlüğün tubaterim.gov.tr adresi üzerinden erişilen dijital halini incelediğimizde günümüz web teknolojileri ve tasarımlarına göre zamanın biraz gerisinde kaldığını görüyoruz, daha kullanıcı dostu bir ara yüz gerekiyor. Örneğin ilk göze çarpan eksikliklerden bir tanesi, sitenin engelli erişimine ve mobil kullanıma yeterince uygun yapılmamış olması.
- Günümüzün en büyük dijital ansiklopedisi Wikipedia, web sitesi kullanım alışkanlıklarına önemli katkılarda bulundu. Bunlardan önemli bir tanesi terimin açıklaması içerisinde geçen kelimeler eğer sözlükte var ise kelimelerin doğrudan linklenerek erişilebilir olması. Kullanıcılar bu şekilde inceledikleri terimin açıklamasında yine bilmedikleri bir başka kelime ile karşılaşırlarsa tekrar arama yapmadan kolaylıkla okumalarına devam edebilirler.
- Dijital dünyada web sitelerinin sürdürülebilirliği önemli bir konu başlığı. Bunun için web siteleri sırtlarını kullanıcılar ile kurdukları etkileşime dayamakta. Sözlüğün dijital kısmında maalesef hata bildir veya öner gibi kullanıcı etkileşimini arttıran öğelere yer verilmemiş. Bunlar dilin gelişmesi ve sözlüğe yeni terimlerin eklenmesi için başka web sitelerinde sıklıkla kullanılan önemli kurgular.
- Sözlüğün dijital kısmında terimler maalesef sadece yazı ile açıklanmış. Halbuki terimlerin açıklamalarının görsel ve işitsel öğeler ile desteklenmesi çok kolay ve web kullanıcılarının daha çok tercih ettikleri bir iletişim şekli.
- Sözlükte bazı terimlerin Türkçeleştirmeleri kullanım açısından zor olabilir. Örneğin “ConRo gemisi” yerine “KonRo gemisi” kullanmak okuma ve anlamlandırma açısından daha rahat olabilirdi. Yine “ConBulk gemisi” terimi Türkçe kullanım açısından pek uygun değil gibi duruyor. Bu tür durumlarla daha önce TDK sözlüklerinde de karşılaşılmıştı. Dil uzmanları kendi açılarından bazı terimleri önerseler de son kullanıcılar bu terimleri kabul etmeyip, kendi kavram dünyalarındaki daha kolay kelimeleri tercih etmekteler.
- Sözlüğe yeni eklenen terimleri ve eklenme tarihlerini paylaşmaları güzel olabilirdi. Sözlük bu hali ile başka kitaplardaki mevcut terimlerin derlemesi hissi uyandırıyor. Zaten derlemede kullanılan kitaplar kaynaklar kısmında belirtilmiş ama yaklaşık 15 yıllık bu çalışma süresince hangi yeni bilimsel terimler sözlüğe girdi bilemiyoruz.
- Sözlüğün adı TÜBA Türkçe Bilim Terimleri Sözlüğü olarak paylaşılmış. Doğal olarak sözlüğü kullanan okuyucu da sözlüğün içeriğinin Türkçe bilim terimleri ile ilişkili olmasını bekler. Sözlüğün içeriğini detaylı incelediğinizde sözlükte yer alan kelimelerin hangisinin bilim terimi hangisinin bilim terimi olmadığını ayırt etmekte bir zorluk var. Örneğin “Caraskal” kelimesi bir bilim terimi midir? Sözlükte yer alan terimlerin hangilerinin mesleki terim hangilerinin mesleki bilim terimi olduğunu da belirtmek faydalı olurdu. Çünkü, esas olarak böyle bir sözlükten beklenen o mesleğe mensup kişilerin bilimsel terimleri kavrayışını kolaylaştırması değil midir? Mesleki bilimsel terimlerin uzmanları tarafından açıklamaları yapılır, o mesleğe mensup olan bireyler de ilgili bilimsel terimin açıklamasını okuduklarında terimin işaret ettiği kavramı daha rahat anlamlandırabilir.
- Sözlüğü incelediğinizde çok net fark edilen şey, sözlüğün bir iletişim kanalı olarak kurgulanmadığı. Sözlük geçen yüzyılda hayatımızda olan basılı kitaplar şeklinde kurgulanmış ve belli ki katkı verenlerden de içerik olması için sadece terimlerin karşılıkları istenmiş. Bu tarz bir sözlüğün kullanımının yaygın olup, esas amacı olan Türkçe kavram dünyamızı korumasının veya geliştirmesinin gerçekleşmesi pek mümkün gözükmüyor.
Bitirirken
TÜBA Türkçe Bilim Terimleri Sözlüğü değerlendirme kısmında bahsettiğim çeşitli eksiklere sahip olsa da Türkçe mesleki dilimizi korumamız ve geliştirmemiz için önemli bir çalışma. Sözlüğün www.tubaterim.gov.tr adresi üzerinden erişilen dijital versiyonunu aktif olarak kullanarak ve daha çok kişiye duyurarak yapılan bu çalışmaya destek olabilir ve geliştirilmesine katkı sunabiliriz.
Baran Serdar SARIOĞLU, Yük. Müh., Arş. Gör. sariogluba@itu.edu.tr İstanbul Teknik Üniversitesi Gemi İnşaatı ve Deniz Bilimleri Fakültesi Gemi ve Deniz Teknolojisi Mühendisliği Bölümü
